Þegar bandaríski herinn hvarf frá Íslandi árið 1945 var skilið eftir mikið magn af bröggum og í því húsnæðishallæri sem var viðvarandi á Íslandi sköpuðu yfirgefnu braggarnir fátæku fólki tækifæri til að koma sér þaki yfir höfuðið.
Flestir braggarnir í Reykjavík voru breskir, svokallaðir Nissenbraggar. Þeir hétu í höfuðið á breska námuverkfræðingnum Peter Normann Nissen sem átti stærstan þátt í að hanna skálana í fyrri heimsstyrjöldinni. Erlendu hermennirnir nefndu þessi hús hins vegar oftast “barracks” eða herskála. Íslendingar tóku nafnið upp og íslenskuðu sem “bragga”, enda var orðið þekkt frá fyrri tíð en nafnið var áður notað yfir svefnskála starfsfólks á hval- og síldarstöðvum víða um land.
Bresku Nissen skálarnir voru einkum af fjórum stærðum. Þeir algengustu voru ríflega 50 fermetrar en þeir stærstu voru svokallaðir Romney braggar, tæplega 400 fermetrar. Eftir að Bandaríkjamenn tóku við hervernd Íslands hófust þeir einnig handa við byggingu bragga, sem voru með svipuðu sniði.
Braggahverfi í Reykjavík. ÞÍ. Ljósmyndasafn Jóns Bjarnasonar.
Árið 1944 voru rúmlega 8600 herskálar á Íslandi, þar af voru tæplega 6000 í Reykjavík. Þó skálarnir væru kaldir og sumir hverjir a.m.k. vart mannsæmandi bústaðir varð fljótt mikil eftirspurn eftir húsnæði í skálunum eftir brotthvarf hersins. Léleg hús voru jú betri en engin og raunar voru braggarnir í sumum tilfellum ekki verra húsnæði en það sem fólki bauðst á almennum markaði. Þegar árið 1943 fór húsnæðisnefnd Reykjavíkur að falast eftir hermannaskálum til að leysa húsnæðisvanda Reykvíkinga. Að sjálfsögðu voru braggarnir einungis hugsaðir sem bráðabirgðaúrræði til að leysa úr bráðum vanda. Aldrei var hugmyndin að braggarnir yrðu framtíðarbústaðir.
Gjörðabók samtaka herskálabúa 1953-1960. ÞÍ 1990/39.
Eftirspurn eftir braggaíbúðum jókst hins vegar þegar leið á fimmta áratuginn. Um miðjan september 1945 voru íbúar í braggabyggðum taldir um 1.250 en árið 1955 voru íbúar orðnir um 2.300 í 543 íbúðum. Hins vegar höfðu sumar braggabyggðirnar verið endurbættar.tekið endurbótum. Byggt hafði verið við marga skálanna og sumir voru forskalaðir. Árið 1953 voru stofnuð Samtök herskálabúa og höfðu þau að markmiði að bæta aðbúnað íbúa og knýja yfirvöld Reykjavíkurbæjar til að byggja mannsæmandi íbúðir og að útrýma braggahverfunum. Á sjöunda áratug 20. aldar hafði bröggum verið að mestu útrýmt og lauk þar með sögulegu tímabili í þróun Reykjavíkur.
Heimildir
- Eggert Þór Bernharðsson: Undir bárujárnsboga. Braggalíf í Reykjavík 1940-1970, Rvk. 2000.
- ÞÍ. 1990/39. Fundagerðabók samtaka herskálabúa 1953-1960.
Þetta efni er frá Þjóðskjalasafni Íslands.